Jak chronić własne prawa autorskie w sieci?
Obecność w sieci z jednej strony pozwala na dzielenie się własną twórczością ze znacznie większą rzeszą odbiorców – z drugiej zaś strony umożliwia na szeroką skalę łamanie praw autorskich. Kopiowanie cudzych treści jeszcze nigdy nie było tak proste. Jak możemy się bronić w sytuacji, gdy ktoś powielił nasze treści?
Zanim przejdę do wskazania konkretnych roszczeń jakie przysługują twórcom – po krótce opiszę co podlega ochronie. By móc zastosować narzędzia jakie daje nam ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych przede wszystkim trzeba mieć świadomość w jakich sytuacjach można powołać się na jej przepisy.
Co to jest utwór?
Ustawa definiuje go jako przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). (art. 1 ust. 1 ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych
Co kryje się pod tą definicją?
Utworem może być każdy wytwór intelektu człowieka, który jest:
- oryginalny, twórczy
a także
- indywidualny – możliwy do stworzenia przez tą konkretną osobę.
Prawo nie określa sztywnych ram kiedy już mamy do czynienia z twórczością a kiedy jeszcze nie. Podobnie nie zawiera wytycznych co do kształtu samego utworu.
Co zatem może być utworem?
Sama ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych w art. 1 wskazuje przykłady utworów:
„(…)
ust. 2. W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:
- wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
- plastyczne;
- fotograficzne;
- lutnicze;
- wzornictwa przemysłowego;
- architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
- muzyczne i słowno-muzyczne;
- sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
- audiowizualne (w tym filmowe).
(…)
Prawo nie określa sztywnych ram kiedy już mamy do czynienia z twórczością a kiedy jeszcze nie. Podobnie nie zawiera wytycznych co do kształtu samego utworu. By dany wyraz twórczości człowieka mógł zostać uznany za utwór wystarczy, że dana osoba go uzewnętrzni – choćby jednej osobie. Już nawet krótka fraza muzyczna zaimprowizowana przed jedną czy dwiema osobami będzie spełniała przesłanki utworu.
Co ważne – by zyskać prawnoautorską ochronę utwór nie musi zostać nigdzie zapisany, nagrany utrwalony. Nie musi być nawet skończony.
Zatem prawa autorskie przysługują każdemu twórcy bezwarunkowo, a także niezależnie od miejsca, w którym utwór został udostępniony, upubliczniony. Niestety użytkownicy Internetu – świadomie bądź nieświadomie kopiują, powielają, udostępniają treści podlegającej ochronie prawnoautorskiej. Nadal istnieje głębokie przeświadczenie, że skoro film czy zdjęcie zostało udostępnione w sieci to przecież jeśli można je skopiować to można również wykorzystać do własnych celów. Jednak w przeważającej ilości sytuacji będzie to stanowiło naruszenie praw autorskich – osobistych i/lub majątkowych.
Jakie roszczenia w przypadku naruszenia autorskich praw majątkowych?
Zgodnie z art. 79 PrAutU, jeśli naruszone zostały autorskie prawa majątkowe, od osoby, która dopuściła się tego naruszenia można żądać:
„1) zaniechania naruszania;
2) usunięcia skutków naruszenia;
3) naprawienia wyrządzonej szkody:
a) na zasadach ogólnych albo
b) poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu;
4) wydania uzyskanych korzyści.”
Natomiast na podstawie art. 79 ust. 2 PrAut, można dodatkowo domagać się:
„1) jednokrotnego albo wielokrotnego ogłoszenia w prasie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie lub podania do publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia sądu wydanego w rozpatrywanej sprawie, w sposób i w zakresie określonym przez sąd;
2) zapłaty przez osobę, która naruszyła autorskie prawa majątkowe, odpowiedniej sumy pieniężnej, nie niższej niż dwukrotna wysokość uprawdopodobnionych korzyści odniesionych przez sprawcę z dokonanego naruszenia, na rzecz Funduszu, o którym mowa w art. 111, gdy naruszenie jest zawinione i zostało dokonane w ramach działalności gospodarczej wykonywanej w cudzym albo we własnym imieniu, choćby na cudzy rachunek.”
W zależności od sytuacji i okoliczności sprawy, kiedy już doszło do naruszenia praw można żądać od naruszającego:
- wycofania z obrotu,
albo
- przyznania na poczet należnego odszkodowania,
czy też
- zniszczenie bezprawnie wytworzonych materiałów, środków oraz materiałów użytych do ich wytworzenia.
Co najważniejsze, zgodnie z orzecznictwem sądowym, przy zasądzaniu roszczeń z tytułu naruszenia praw autorskich nie ma znaczenia w jaki sposób utwór znalazł się u naruszającego.
Jakie roszczenia w przypadku naruszenia autorskich praw osobistych?
W sytuacji naruszenia autorskich praw osobistych, art. 78 cytowanej ustawy przewiduje:
1. Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub – na żądanie twórcy – zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny.
(..)
Niezależnie od roszczeń przewidzianych w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie jest wykluczone dochodzenie ochrony na podstawie przepisów kodeksu cywilnego w zakresie dóbr osobistych czy też ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.
